Meisjesbesnijdenis bevat alle ingrepen aan de uitwendige geslachtsorganen van de vrouw. Het wordt ook wel vrouwelijke genitale verminking (VGV) genoemd. VGV wordt internationaal beschouwd als een schending van de mensenrechten. Het karakteriseert diepgewortelde ongelijkheid tussen de seksen, en het is een extreme vorm van discriminatie tegenover vrouwen. Het wordt veelal uitgevoerd bij minderjarigen en daarom is het eveneens een schending van de kinderrechten. De verschillende ingrepen die als meisjesbesnijdenis worden gekenmerkt kunnen we onderverdelen in een aantal hoofdvormen. De World Health Organization (WHO) definieert vier verschillende vormen. Deze vormen worden afhankelijk van de etnische groep en regio op diverse wijzen toegepast.

1. Clitoridectomie: verwijdering van de clitoris en/of verwijdering van de voorhuid van de clitoris.
2. Excisie: gedeeltelijke of volledige verwijdering van de clitoris en de kleine schaamlippen, met of zonder verwijdering van de grote schaamlippen.
3. Infibulatie of Faraonische besnijdenis: verwijdering van de clitoris en de uitwendige geslachtsorganen en het hechten/vernauwen van de ingang van de vagina. Nadat de resterende schaamlippen aan elkaar zijn gehecht blijft een zeer kleine opening over voor menstruatiebloed en urine. Van infibulatie zijn meerdere varianten mogelijk; bij Somalische en Soedanees vrouwen komt deze vorm het meest voor.
4. Overig: alle andere schadelijke ingrepen aan het vrouwelijke genitalia zoals prikken, piercen en/of snijden in de clitoris en/of schaamlippen. Het aanbrengen van brandwonden, inbrengen van bijtende stoffen of kruiden in de vagina. Hiervoor wordt vaak de term ‘sunna’ gebruikt. Dit zou staan voor een milde vorm van vrouwenbesnijdenis, in dit geval de eerste vorm. In de praktijk blijkt de ‘sunna’ een verzamelbegrip te zijn.

Naast deze vastgestelde vormen worden de termen defibulatie en herinfubilatie in verband gebracht met meisjesbesnijdenis. Defibulatie is het vergroten van de opening of het opheffen van de obstructie, meestal vóór het huwelijk of een bevalling. Herinfibulatie is het opnieuw hechten waar geknipt, onder meer na een bevalling. Dit mag niet worden uitgevoerd.

Vrouwenbesnijdenis bestaat al langer dan 2000 jaar. Sommige deskundigen menen dat de herkomst van vrouwenbesnijdenis uit de tijd van de Romeinen komt. Hier werd bij vrouwen een mantelspeld door de grote schaamlippen geslagen om ontrouw te voorkomen. Andere deskundigen verwijzen naar hetzelfde gebruik van farao’s bij hun slaven. Via verschillende handelsroutes vanuit Egypte is meisjesbesnijdenis verspreid naar Afrika.

De exacte herkomst van meisjesbesnijdenis is niet duidelijk. De traditie wordt vaak gekoppeld aan de islam, maar in de Koran staat nergens dat meisjesbesnijdenis verplicht is. Er zijn ook christelijke volken die meisjesbesnijdenis toepassen. Om deze reden is het hoogstwaarschijnlijk dat het een verouderd gebruik is dat in sommige gebieden later verweven is geraakt met het geloof. Hoewel de meeste mensen die meisjesbesnijdenis toepassen overwegend moslim zijn betekent het niet dat het een gebruik van alle moslims is. Zo komt er in islamitische landen als Marokko, Algerije, Tunesië en Saoedi-Arabië geen meisjesbesnijdenis voor.

In culturen waarin meisjesbesnijdenis voorkomt, wordt het gezien als iets wat de cultuur hoort. Ouders laten de besnijdenis uitvoeren uit liefde, om hun dochter te beschermen en om haar van een toekomst te verzekeren. Een meisje is vaak trots wanneer zij besneden is en de pijn wordt gezien als iets wat nou eenmaal hoort bij het leven van de vrouw. Er zijn verschillende reden voor een besnijdenis. We maken onderscheid tussen religieuze, sociaal-culturele, sociaaleconomisch en esthetische redenen van ouders om hun dochters te laten besnijden. Dit verschilt uiteraard per gemeenschap.

Religie:
Sommige praktiserende groepen zien vrouwenbesnijdenis als een gebruik dat verbonden is met de Islam. Zo heerst het idee dat het gebruik voorgeschreven wordt in de Koran en/of in de Hadith ( in de overleveringen van de profeet). Volgens vele islamitische geleerden heeft VGV echter niets te maken met de Islam. Daarnaast komt er in Noordwest-Afrika, onder andere in Marokko, Algerije en Tunesië, geen meisjesbesnijdenis voor, terwijl dit gebied al in de tweede helft van de zevende eeuw werd geïslamiseerd en kwam de islamisering van centraal Afrika pas in de negentiende eeuw op gang, waar de traditie toen al eeuwen bestond. Meisjesbesnijdenis kan dus niet als een islamitische gewoonte getypeerd worden. Niet alleen moslims praktiseren meisjesbesnijdenis. Het gebruik komt ook voor onder het animisten en (koptisch) christenen.

Traditie:
Veel praktiserende groepen ervaren meisjesbesnijdenis als een vanzelfsprekendheid, terwijl de achtergrond van het gebruik vaak onbekend blijft. Er wordt vastgehouden aan de traditie omdat het vanuit historisch oogpunt ‘goed’ is.

Controle seksualiteit:
Een ander reden voor het in stand houden van meisjesbesnijdenis is om ervoor te zorgen dat er geen seksuele contact plaatsvindt voor het huwelijk. Ook wordt ervoor gezorgd dat de vrouw in afwezigheid van haar echtgenoot geen overspel kan plegen. Vrouwen zouden voor hun eigen natuur beschermd moeten worden, want een vrouw die niet besneden is zou meerdere partners willen hebben.

Druk van de familie en gemeenschap:
Wanneer ouders er niet voor kiezen hun dochter te laten besnijden geeft dit vaak geen garantie dat dit ook niet zal gebeuren. Vaak zijn het de grootouders, vooral de grootmoeder, die druk uitoefenen op de ouders. De meisjes worden dan alsnog besneden. In een gemeenschap gelden er bepaalde normen en waarden en er wordt van iedereen verwacht dat ze hieraan houden. De gemeenschap heeft dus een enorme invloed op keuze van ouders om hun dochter te besnijden. Als besnijdenis een norm is in een gemeenschap is de kans ook groot dat ouders zich gedwongen voelen om hun dochters laten besnijden. Want dan pas wordt hun dochter een erkend lid van de gemeenschap.

Rol van de vrouw:
Door middel van de besnijdenis worden meisjes als het ware maagd gemaakt en kunnen ze uitgehuwelijkt worden. Deze maagdelijkheid is een deel van wat een vrouw behoort te zijn en is van belang voor het vinden van een goede huwelijkspartner en hiermee verbonden, een goede bruidsschat. Op deze manier is de traditie verbonden met eer en schaamte van zowel het meisje als haar familie.

Schoonheid en hygiëne:
In sommige maatschappijen worden onbesneden vrouwen als lelijk beschouwd en er wordt gedacht dat zij meer kans hebben op infecties. Dit terwijl infecties juist één van de lichamelijke gevolgen van besnijdenis kunnen zijn. Een besneden meisje wordt in deze maatschappijen in tegenstelling tot een onbesneden meisje als mooi en hygiënisch gezien.

Wanneer een meisje niet besneden is kan dit tot grote sociale gevolgen leiden. Het meisje wordt beschouwd als onrein en wordt verdacht van seksueel contact voor het huwelijk. Een onbesneden ‘open’ vrouw wordt verstoten en heeft minder kans op een huwelijk. Maar ook het meisje/de vrouw zelf voelt zich vaak lelijk en onvolmaakt wanneer zij onbesneden is. Alhoewel deze theorie tegenwoordig steeds minder toepasbaar is.

Volgens recente cijfers van de WHO zijn er wereldwijd ongeveer 100 tot 140 miljoen meisjes en vrouwen die leven met de gevolgen van VGV. Elk jaar lopen er ongeveer 3 miljoen meisjes het risico besneden te worden. De exacte leeftijd waarop de meisjes besneden worden kan nogal verschillen, dit kan uiteenlopen van een paar dagen na de geboorte tot vlak voor het huwelijk. Meestal vindt het voor de eerste menstruatie plaats. Bij Somalische meisjes ligt de leeftijd tussen de 6 en 10 jaar. Vaak wordt de besnijdenis tijdens de schoolvakanties uitgevoerd, zodat de meisjes kunnen herstellen.

Meisjesbesnijdenis komt voor in 28 landen in Afrika, maar ook in delen van Azië (Indonesië en Maleisië) en het Midden-Oosten (Jemen, Noord-Irak/Koerdistan). Enkele vormen van meisjesbesnijdenis is ook geconstateerd bij etnische groeperingen in Centraal en Zuid-Amerika. In de laatste jaren komt meisjesbesnijdenis als gevolg van migratie/vluchtelingen ook in Westerse landen voor, ook in Nederland. In Somalië, Noord-Soedan en Djibouti worden bijna alle meisjes besneden en hier wordt voornamelijk de meest ingrijpende vorm, infibulatie, toegepast.

De gevolgen van besnijdenis zijn groot voor de gezondheid van het meisje. Meisjesbesnijdenis kent gevolgen zowel op korte als op langere termijn. Als gevolg van de besnijdenis kunnen bijvoorbeeld de volgende complicaties optreden:

• Extreme pijn
• Complicaties ten gevolge van de ingreep tijdens de zwangerschap en de bevalling
• Hevige bloedingen, soms met de dood als gevolg
• Verhoogde kans op moedersterfte (infibulatie)
• Verhoogde kans op HIV-infectie
• Verhoogde kans op foetusdood
• Pijn bij het zitten en lopen
• Moeilijkheden en hevige pijn bij verlating van menstruatiebloed
• (brand) pijn bij het plassen
• Urineweginfecties en incontinentie
• Pijn tijdens de geslachtsgemeenschap
• De infectie kan uitbreiden naar de eileiders/eierstokken, dit kan tot onvruchtbaarheid leiden.

Naast al deze medische gevolgen heeft het meisje ook nog eens te maken met verschillende psychische en sociale problemen. Ze zijn vaak niet voorbereid op de angst en de pijn die besnijdenis oproept.

• Geestelijke schok door hevig bloedverlies tijdens de besnijdenis
• Angsten en nachtmerrie
• Seksueel genot van de vrouw is verminderde en het seksuele contact is pijnlijk
• Relatieproblemen
• Depressies

Door de komst van immigranten en asielzoekers is meisjesbesnijdenis zich wereldwijd gaan verspreiden. De cultuur en gewoonten van migranten werden overgebracht naar de andere culturen. Zo werd meisjesbesnijdenis ook in Nederland een bekend fenomeen. In Nederland zijn alle vormen van meisjesbesnijdenis sinds 1993 verboden.

In het Nederlands Wetboek van Strafrecht valt het dan ook onder opzettelijke mishandelingdelicten. De straf bedraagt vier jaar gevangenis voor zware mishandeling met voorbedachten rade. Wanneer de besnijdenis door een ouder wordt uitgevoerd op de eigen dochter, dan kan de straf met een derde verhoogd worden. Ook wanneer de ouders de opdracht geven voor een besnijdenis zijn zij strafbaar. Besnijdenis van meisjes valt onder schending van de mensenrechten. Volgens verschillende verdragen is meisjesbesnijdenis ontoelaatbaar. Sinds 2003 is het mogelijk om in Nederland asiel aan te vragen, wanneer er een dreiging van meisjesbesnijdenis bestaat. Sinds 2006 is het strafbaar als een in Nederland wonend meisje waar dan ook ter wereld besneden wordt.